Page 13 - may52

วารสารวัฒนธรรมไทย 11
นพืชมงคล หมายถึง วันที่ กำหนดพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ
ถือเป็ นพระราชพิธี เก่าแก่มาแต่โบราณที่เสริ มสร้างให้เกิด
ขวั ญและกำลังใจให้ แก่เกษตรกรของชาติ พระราชพิธีมงคล
จรดพระนั งคัลแรกนาขวั ญนั้น มี พิธีกรรม 2 พิธีที่กระทำ
ร่วมกั นคือ พิธีพืชมงคลกับพิธีแรกนาขวัญ
พิธีพื ชมงคล เป็นพิธี ทำขวัญเมล็ ดพืชพั นธุ์ต่าง ๆ เช่ น ข้ าว
ข้าวเปลื อกเจ้า ข้าวเหนียว ข้าวฟ่ าง ข้าวโพด ถั่ ว งา เผือก มัน เป็ นต้น
มีจุดมุ่งหมายที่ จะให้เมล็ดพันธุ์ เหล่านั้น ปราศจากโรคภั ยและให้อุดมสมบูรณ์
เจริญงอกงามดี
พิธี แรกนาขวัญ เป็นพิธี การเริ่มไถนา เพื่ อหว่ านเมล็ดข้ าว
มีจุ ดมุ่งหมายที่จะให้ เป็ นอาณัติ สัญญาณว่า บัดนี้ ฤดูแห่ งการทำนา และ
เพาะปลูกได้ เริ่มขึ้นแล้ ว
การจัดงานพระราชพิ ธีจรดพระนังคัลแรกนาขวั ญ เป็นพระราชพิธี
โบราณที่มี มาตั้งแต่ ครั้งกรุงสุโขทัยเป็นราชธานี แต่ มีเพียงพิ ธีพราหมณ์
เท่านั้น จึ งใช้ชื่อในครั้งนั้นว่า พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ในเวลา
นั้นเมื่อถึ งวั นประกอบพระราชพิ ธี พระมหากษั ตริ ย์จะเสด็จออกเป็ น
องค์ประธาน พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวั ญนี้ได้ตกทอดมาจนถึ ง
สมัยกรุ งศรีอยุธยา แต่ได้มีการเปลี่ยนแปลงในเรื่องของพิธีกรรมบางอย่ าง คือ
พระมหากษัตริย์มิได้ทรงออกเป็ นองค์ประธานในพระราชพิธีแต่ ทรงมอบ
อำนาจให้ผู้อื่นกระทำแทนพระองค์ ส่ วนองค์พระมหากษัตริย์นั้นจะทรง
จำศีลเงียบเป็ นเวลา ๓ วัน และถือปฏิ บั ติเช่นนี้ มาจนกระทั่งสมั ยอยุธยา
ตอนปลาย เมื่อถึงสมั ยกรุงรัตนโกสินทร์ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก
มหาราช รัชกาลที่ ๑ ก็มิ ได้ทรงละทิ้งพระราชพิ ธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ
แต่อย่างใด เพียงแต่เปลี่ ยนพิธีกรรมบางอย่ าง คือ ผู้ที่ ทำหน้าที่พระยาแรกนานั้น
เป็นเจ้าพระยาพหลเทพ ต่ อมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้ าเจ้าอยู่หัว
รัชกาลที่ ๓ ทรงให้ผู้ที่ยื นชิงช้าถือตำแหน่งพระยาแรกนาอีกอย่ างหนึ่ ง
เมื่อถึ งรัชสมั ยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หั ว รัชกาลที่ ๔ โปรดเกล้าฯ
ให้เพิ่มพิ ธีเกี่ยวกับศาสนาพุทธเข้าไปด้วย จึ งมีชื่อว่า พระราชพิธีพืชมงคล
จรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ตั้งแต่บั ดนั้นเป็นต้นมา แต่ มีอันต้องเลิกร้ างไป
เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๗๙ ด้ วยปัญหาเกี่ยวกับบ้ านเมื องหลายอย่าง ต่ อมาในปี
พ.ศ. ๒๕๐๓ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิ พลอดุลยเดช รัชกาลที่ ๙
ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ฟื้นฟู พระราชพิธีพื ชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ
ขึ้นมาอีกครั้ง
พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนั งคัลแรกนาขวัญประกอบด้วย ๒ พิธี
ได้แก่ ในวั นแรกจะประกอบพระราชพิธีพืชมงคลเป็นพิธี ในศาสนาพุทธ
จัดขึ้น ณ พระอุโบสถวัดพระศรี รัตนศาสดารามในพระบรมมหาราชวัง และ
ในวันที่ ๒ จะประกอบพระราชพิธี จรดพระนังคัลแรกนาขวัญเป็ นพิธีทาง
ศาสนาพราหมณ์ จัดขึ้น ณ ลานพระราชพิธีท้องสนามหลวง โดยพระราชพิธี
จะเริ่มกระทำเมื่อประธานในพิธี ได้แก่ พระบาทสมเด็ จพระเจ้าอยู่หัว หรือ
ผู้แทนพระองค์ เสด็จประทับ ณ พลับพลา เมื่อได้อุดมฤกษ์ โหรหลวงจะบูชา
พระฤกษ์และลั่นฆ้ องชัย ขบวนพระยาแรกนา ซึ่งประกอบด้วย พระยาแรกนา
(ผู้ทำหน้าที่ในการไถ และหว่านเมล็ ดข้าวลงในแปลงนาพระราชพิ ธี) เทพี
ปิ ยนันท์ สุริ วัฒน์...เรียบเรียง
วันพืชมงคล
วั (ข้ าราชการพลเรือนสามัญชั้นโทขึ้ นไปและเป็นสตรีโสด สังกั ดกระทรวง
เกษตรและสหกรณ์) คู่หาบทอง ๒ คน เทพีคู่ หาบเงิน ๒ คน รวม ๔ คน
ราชบัณฑิตเชิญพระเต้าเทวบิฐบรรจุน้ ำพระพุทธมนต์ ๑ ท่ าน พราหมณ์เป่าสังข์
๒ ท่าน พราหมณ์เชิญพระโคอุศุภราช ๑ ท่าน พราหมณ์ถือกรรชิ ง (เครื่องสูง
สำหรับกั นแดด มีลักษณะคล้ายฉัตร) หน้า ๒ ท่าน หลัง ๒ ท่าน และพระโค
๑ คู่ เริ่มเคลื่ อนขบวน โดยพระยาแรกนาจับหางคันไถมื อหนึ่ง และถือ
พระแสงปฏักอีกมือหนึ่ง เดินไถดะทั้งหมด ๓ รอบ ในระหว่างนั้นราชบัณฑิ ต
พรมน้ำพระพุ ทธมนต์ลงบนพื้นดิน ต่อจากนั้นในรอบที่ ๔ พระยาแรกนา
เริ่มหว่านเมล็ดข้าวลงในแปลงนาจนครบ ๓ รอบ รวมทั้งหมด ๙ รอบ พนักงาน
พิธีปลดแอกออกจากพระโค พระยาแรกนา พร้อมเทพี ทั้ง ๔ กลั บไปยังโรง
พิธีพราหมณ์ หลั งจากนั้นก็จะเป็นพิธีตั้งเลี้ยงพระโค
โดยพราหมณ์ในพิ ธีจะเป็นผู้ที่นำอาหารมาตั้งเลี้ยงพระโค โดย
ใส่ในกระทงวางบนถาด อาหารของพระโคมี ๗ สิ่ ง ได้แก่ ข้ าวเปลือก ข้าวโพด
ถั่วเขียว งา หญ้า น้ ำ และเหล้า เมื่อพระโคเลื อกสิ่ งใดก็จะมีคำทำนาย
จากโหรหลวง
๑. ข้าวเปลื อกหรือข้าวโพด พยากรณ์ ว่า ธั ญญาหาร (อาหาร
คือข้าว) ผลาหารจะบริบู รณ์ดี
๒. ถั่วหรืองา พยากรณ์ว่า ผลาหาร ภั กษาหาร (อาหารที่กิน
ประจำ)จะอุดมสมบูรณ์ดี
๓. เหล้า พยากรณ์ ว่า การคมนาคมจะสะดวกขึ้น การค้าขาย
กับต่างประเทศจะดี ขึ้น เศรษฐกิจรุ่งเรือง
๔. น้ ำหรือหญ้ า พยากรณ์ ว่ า น้ำท่ าจะบริบู รณ์ พอสมควร
ธัญญาหาร ผลาหาร ภักษาหาร มังสาหาร อุดมสมบูรณ์ดี
ปัจจุบันนี้เทคโนโลยีก้าวหน้าขึ้ นทุกวัน ๆ คนส่วนใหญ่อาจละเลย
พิธีกรรมที่ สำคัญ ๆ ที่มี มาแต่สมัยโบราณ ดังนั้ น เราคนไทยจึงควรช่วยกัน
สืบสานและให้กำลังใจเกษตรกรไทยที่ปลู กข้าวให้เราได้รั บประทานกันอยู่
ทุกวัน กำลั งใจคือสิ่งสำคัญที่จะทำให้เขาได้สู้ต่อไป จะผ่านไปกี่ยุค
กี่สมัยต้นข้าวนั้นก็ยังสำคัญสำหรับคนไทย หากไม่มีเกษตรกรไทย
ต้นข้าวก็คงเกิดขึ้นเองมิได้