Page 44 - fab53

วัดเกษมจิตตาราม เป็นวั ดเก่าแก่ วัดหนึ่งของ
เมืองอุตรดิตถ์ ตั้งอยู่ในย่านชุมชนสมานมิตรซึ่งเป็น ๑ ใน
๒๖ ชุมชนเมืองของเทศบาลเมื องอุตรดิตถ์ มีลักษณะที่
โดดเด่นเพราะเป็นศู นย์กลางของชุมชน มีบ้านเรือนของ
ชุมชนตั้ งอยู่ล้อมรอบวัด ประชาชนที่อาศัยอยู่ในชุ มชน
แบ่งออกเป็น ๒ กลุ่ มใหญ่ๆ คือ กลุ่มดั้งเดิม และกลุ่ม
ที่อพยพมาจากต่างจังหวั ด เพื่อเข้ามาทำ�งานในพื้นที่
จากลักษณะที่หลากหลายของกลุ่มคนที่เข้ามาในชุมชน
และยังประกอบอาชีพที่แตกต่างกั น ทำ�ให้การรวมตัวกัน
ทำ�กิจกรรมต่างๆ ของชุมชนเป็นไปด้วยความยากลำ�บาก
จึงเป็นสาเหตุที่วัดได้ นำ�ประเพณี กวนข้าวมธุ ปายาส
(ข้าวทิพย์) มาเป็นกิจกรรมหลักของวั ด เนื่องจากเห็นว่า
น่าจะเป็นกิ จกรรมที่สามารถสร้างความสามั คคีให้เกิ ด
ขึ้นในชุมชนได้ และต้องการทำ�ให้วัดเป็นศูนย์กลางของ
ชุมชน จึงได้จัดประเพณีกวนข้าวมธุปายาส (ข้าวทิพย์)
ขึ้นเป็นครั้งแรกในปี ๒๕๓๐ และจัดในช่วงเดือน ๖ ของ
ทุกปี เพื่ อให้คนในชุมชนได้ มีส่ วนร่วม ได้แสดงออกถึง
ความสมัครสมานสามัคคี และยังเป็นการอนุรักษ์ สืบสาน
ประเพณีอั นดีงามของไทยอี กด้วย เพราะการกวนข้าว
มธุปายาสนี้ มิได้กระทำ�กันง่ายๆ จะต้ องประกอบด้วย
พิธีกรรมหลายๆ อย่าง เช่น ต้องบวงสรวงเทวดาและ
ท้าวจตุโลกบาล เครื่องปรุ ง หากใช้แบบโบราณ ก็ต้อง
มีถึง ๑๐๘ ชนิด ที่หลักๆ จะมี ๙ อย่าง คือ น้ำ�นมข้าว
เนย น้ำ �อ้อย น้ำ �ตาล น้ำ�ผึ้ง นม ถั่ว งาและข้ าวเม่า
การกวนครั้ งแรกต้ อง ใช้ สาวพรหมจารี ต้ อง ใช้
ไม้ ชัยพฤกษ์หรือไม้ พุทราเป็ นฟืนเท่ านั้น อี กทั้งไฟที่ใช้
ต้องเกิดจากแดดผ่านแว่นขยายที่เรียกว่า “สุริยกานต์”
และต้ องใช้น้ำ�พระพุ ทธมนต์พรมเครื่องปรุ ง เป็นต้ น
ประเพณีกวนข้าวทิพย์หรื อข้าวมธุ ปายาสแต่ละ
ครั้งจึงเป็ นงานใหญ่ ที่ต้องใช้ ทั้งทุ น ความศรัทธาและ
ความร่วมมือร่วมใจจากคนในชุมชนเป็ นอย่างมาก จึ ง
เห็ นว่าเป็นประเพณีที่น่าสนใจ ทำ�ให้เกิดความริเริ่มศึกษา
งานวิจัยนี้ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการบริหารจัดการ
ประเพณีกวนข้าวมธุปายาส ศึ กษาการมีส่ วนร่วม ความ
สามัคคีของชุมชน และศึกษาผลที่ได้จากการจัดประเพณี
กวนข้ าวมธุปายาส รวมถึงการส่ งเสริมกระบวนการมี
ส่ วนร่วมของชุมชนสมานมิ ตรและสภาวัฒนธรรมจังหวัด
ในการบริหารจัดการวัฒนธรรมท้องถิ่ น โดยใช้พื้นที่ ใน
การศึกษาวิจัย ณ วั ดเกษมจิตตาราม ชุ มชนสมานมิตร
เพื่ อให้ได้ข้อมูลอย่างครบถ้วน การวิ จัยครั้งนี้จึง
ได้ ใช้วิธีการวิจัยแบบผสมผสาน ได้ แก่ การวิจัยเชิ ง
คุณภาพและการวิจัยเชิงปริมาณ
การวิจัยเชิ งคุณภาพนั ้น ใช้สำ�หรับการหาความ
รู้ ความเข้ าใจในการดำ �เนิ นการจั ดงานประเพณี
กวนข้ าวมธุปายาส จากสภาพแวดล้ อมจริงของชุมชน
ส่วนใหญ่จะเป็นข้อมูลเกี่ยวกับความรู้สึกนึกคิด ทัศนคติ
๔๒
วิจั ยวัฒนธรรม